Pamiętajcie, że arseniczne zielenie są silnymi truciznami i nie należy ich wytwarzać w domu!
Poprosiłam Kamilę z wydziału technologii chemicznej Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie czy mogłaby dla mnie odtworzyć zieleń Scheelego albo Szwajfurcką. W końcu jej nick z instagrama „zieleń paryska” zobowiązuje! Czy się udało? Poniżej filmik z tworzenia zieleni Szwajfurckiej anno 2022. Wystarczyło wymieszać aresanin sodu i octan miedzi, oto ofekt:
Dla fanów chemii historycznej mam przepisy z mądrych książek z XIX wieku. Przeczytacie jak stworzyć zieleń zarówno metodą siarczanową jak i octanową.
Riffault Des Hetres oraz Vergnaud Toussaint w swoim traktacie z 1874 zamieścili następujące przepisy:
Zieleń szwajnfurcka
Zieleń szwajnfurcka to połączenie octanu i arsenianu miedzi, której kolor waha się od ciemnej do jasnej zieleni i która jest stosowana we wszystkich rodzajach malarstwa i w produkcji tapet papierowych. Istnieje kilka procesów produkcji, które wskażemy.
Ten proces stworzył baron Liebig i wygląda on następująco: jedna część grynszpanu jest gotowana w miedzianym kotle z wystarczającą ilością octu destylowanego, aby ją rozpuścić, a następnie dodaje się roztwór buforowy kwasu arsenowego rozpuszczonego w wodzie. Mieszanina tych substancji produkuje brudny zielony osad, który rozpuszcza się w nowej ilości octu. Po gotowaniu przez jakiś czas pojawia się nowy osad, który jest ziarnisty, krystaliczny i wspaniale zielony. Oddziela się go od roztworu wodnego, starannie myje i suszy. Jeśli roztwór wodny nadal zawiera miedź, dodaje się kwas arsenowy; i odwrotnie, jeśli kwasu arsenowego jest za dużo, wprowadza się octan miedzi. Wreszcie, jeśli jest nadmiar kwasu octowego, używa się go ponownie do rozpuszczania grynszpanu. W celu pogłębienia i rozjaśnienia koloru produktu, który jest lekko niebieskawy, gotuje się go z komercyjnym potażem w ilości jednej dziesiątej jego wagi. Proces ten został opisany przez pana Braconnota, który przygotowuje zieleń w następujący sposób:
Rozpuść 6 części siarczanu miedzi(II) w niewielkiej ilości gorącej wody i przygotuj kolejny roztwór, gotując w wodzie 6 części kwasu arsenowego z 8 częściami komercyjnego węglanu potasu. Gdy kwas węglowy nie jest już rozdzielony, oba roztwory wodne są łączone podczas mieszania. Powstaje obfity osad o brudnym zielonożółtym kolorze, który, po dodaniu niewielkiego nadmiaru kwasu octowego, staje się krystaliczny i delikatnie zielony. Przepłukuje się go wrzącą wodą, zbiera i suszy.
Zieleń wiedeńska, zwana łagodną czy kirsberską
Łagodna zieleń to arsenian miedzi, który jest przygotowywany przez rozpuszczenie 20 części arsenianu(III) potasu w 100 częściach gorącej wody i mieszanie tego roztworu z innym z 20 częściami siarczanu miedzi(II). Podczas całej operacji zawiesina jest mieszana.
W ten sposób powstaje sproszkowany osad o jasnozielonym lub trawiasto-zielonym kolorze, który jest przepłukany i suszony. Zmieniając proporcje, możemy uzyskać kilka odcieni i barw. Ale w produktach przemysłowych różnice te są zazwyczaj skutkiem wprowadzenia obcych substancji.
Arsenian(III) potasu przygotowuje się przez gotowanie kwasu arsenowego w stężonym kwasie azotowym, filtrowanie i nasycenie węglanem potasu oraz krystalizację arsenianu.
W 1893 roku George Terry opisał w Pigments, paint, and painting; a practical book for practical men swoje receptury:
Braconnot postępuje w następujący sposób: roztwór 3 funtów siarczanu miedzi(II) jest przygotowywany w małej ilości gorącej wody; a drugi roztwór 3 funtów kwasu arsenowego i 4 funtów komercyjnego węglanu potażu przygotowuje się we wrzącej wodzie. Po ustaniu wydzielania się gazowej postaci kwasu węglowego oba roztwory wodne miesza się ze sobą, ciągle mieszając; wynikiem jest obfity osad o brudnym żółtozielonym kolorze. Po dodaniu niewielkiego nadmiaru kwasu octowego powstaje delikatna krystaliczna zieleń; osad przepłukuje się wrzącą wodą na filtrze i suszy bardzo powoli i ostrożnie.
[…]
(1) Zgodnie z metodą wprowadzoną przez Liebiga, jedną część grynszpanu ogrzewa się w kotle miedzianym z wystarczającą ilością destylowanego octu do uzyskania roztworu, a do tego dodaje się roztwór 1 części kwasu arsenowego rozpuszczonego w wodzie. Rezultatem jest osad o brudnym zielonym kolorze, który jest rozpuszczany w nowej ilości octu i gotowany przez pewien czas. W ten sposób otrzymuje się nowy osad, ziarnisty i krystaliczny, o wspaniałym zielonym kolorze. Kiedy proszek zostaje odfiltrowywany, przepłukany i osuszony, gotuje się go z komercyjnym potażem w ilości jednej dziesiątej jego wagi, aby pogłębić i rozjaśnić kolor oraz pozbyć się niebieskawego odcienia. Jeżeli odpadowy roztwór wodny otrzymany po odsączeniu pigmentu z drugiego gotowania w occie zawiera resztki miedzi, dodaje się kwas arsenowy; a jeśli obecny jest kwas arsenowy, dodaje się octan miedzi; natomiast jeśli kwas octowy pozostanie, można go ponownie użyć do rozpuszczenia kolejnej partii grynszpanu.
(2) Uformuj pastę z 1 części grynszpanu w wystarczającej ilości wrzącej wody, przepuść ją przez sito, aby usunąć grudki, i stopniowo dodawaj do wrzącego roztworu 1 części kwasu arsenowego w 10 częściach wody. Mieszankę należy ciągle mieszać, aż osad stanie się ciężkim ziarnistym proszkiem, który to jest filtrowany przez perkal i bardzo starannie suszony.
(3) Octan miedzi(II) miesza się z wystarczającą ilością wody podgrzanej do 122°F, aby uzyskać jednorodną i płynną pastę. Do 10 części octanu miedzi(II) w tym stanie dodaje się roztwór 8 części kwasu arsenowego w 100 częściach wrzącej wody, całość następnie utrzymuje się w stanie wrzącym. Dodatek kwasu octowego pomaga wydobyć piękno koloru. Po zakończeniu wytrącania klarowny roztwór wodny jest usuwany i tworzy dogodny rozpuszczalnik dla następnej porcji arsenu, operację tę ułatwia dodanie odrobiny węglanu potażu, co tworzy arsenin potażu. Osad stanowiący pożądany zielony pigment odsącza się i suszy w najniższej skutecznej temperaturze.
(4) Rozpuść 5 funtów siarczanu miedzi(II) w wodzie i dodaj roztwór 1 funta wapna w 2 galonach octu. Wymieszaj 5 funtów białego arszeniku z wystarczającą ilością wody, aby utworzyć pastę.
Dodaj pastę arszenikową do mieszanki miedzi i wapna i pozostaw całość w spokoju w umiarkowanym cieple. Zachodzi tam powoli wzajemny rozkład, w wyniku czego powstaje zielony pigment, który odsącza się, przepłukuje i suszy z taką samą ostrożnością jak poprzednio.
Gdy siarczan miedzi(II) jest stosowany do produkcji „szmaragdowej zieleni”, bardzo pożądane jest, aby był on wolny od siarczanu żelaza(II), który jest powszechnym zanieczyszczeniem w produktach przemysłowych i znacznie szkodzi czystości i blaskowi pigmentu. Dobrym sposobem na wyeliminowanie tego żelaza jest dodanie do roztworu siarczanu miedzi(II) niewielkiej ilości galaretowatego osadu węglanu miedzi(II), wytworzonego przez rozkład roztworu siarczanu miedzi(II) z użyciem roztworu węglanu sodu i przemywania. Po dodaniu galaretowatego węglanu miedzi(II), przy mieszaniu, żelazo wkrótce wytrąca się w płatach tlenku, a czysty siarczan miedzi(II) może być odfiltrowany.
Przy okazji szperania po archiwum firmy Winsor & Newton natknęłam się na jeszcze inny przepis:
